Πιερ Παολο Παζολίνι: 38 χρόνια μετά

Επειδή τις τελευταίες ειδικά μέρες μας έχει τυλίξει ένας ζόφος απίστευτος, θέλησα να ασχοληθώ με μια σπουδαία μορφή της ευρωπαϊκής τέχνης και διανόησης: τον Πιερ Πάολο Παζολίνι, που σαν σήμερα,  2 Νοεμβρίου έβρισκε βίαιο θάνατο από το χέρι ενός από τα ragazzi που τόσο είχε υμνήσει στα έργα του. Μια απεχθής δολοφονία που παρουσιάστηκε αμέσως ως σεξουαλικό έγκλημα, εκδοχή που ελάχιστους έπεισε. Δυσπιστία που ενισχύθηκε από τη βιασύνη με την οποία η ιταλική δικαιοσύνη έκλεισε την υπόθεση παρά τις κραυγές και τους ψιθύρους που έλεγαν ότι η δολοφονία του Παζολίνι είχε ξεκάθαρα πολιτικά κίνητρα. Ο δολοφόνος του ομολόγησε, για να έρθει το 2005 και να αναιρέσει την κατάθεση που οδήγησε στην καταδίκη του και να αποκαλύψει ότι τον σκηνοθέτη σκότωσαν δύο άντρες οι οποίοι τους είχαν ακολουθήσει σε όλη τη διαδρομή από το κέντρο της Ρώμης μέχρι την παραλία της ‘Οστια, έξω από τη Ρώμη.  Η ιταλική δικαιοσύνη ακόμη και σήμερα δείχνει απρόθυμη να ανοίξει το φάκελο Παζολίνι…μπορεί να προκληθεί σκάνδαλο έστω και 38 χρόνια μετά?

Ο Παζολίνι ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση δημιουργού και διανοούμενου. Η δημιουργική του δραστηριότητα που  απλώνεται σε πεδία όπως η σκηνοθεσία, η ποίηση, η πεζογραφία, η συγγραφή σεναρίων και δοκιμίων , τον κάνει  να προσεγγίζει το μοντέλο του αναγεννησιακού ανθρώπου και δημιουργού.  Ως διανοούμενος υπήρξε απόλυτα συνεπής με τον ορισμό που έδινε ο ίδιος στη λέξη και που ήταν η αλήθεια, η ειλικρίνεια, η σύγκρουση.

Ήταν κομμουνιστής ,  ήρθε σε άγρια σύγκρουση όχι μόνο με την πανίσχυρη Χριστιανική Δημοκρατία που κυριάρχησε στη μεταπολεμική Ιταλία, και  κυρίως με τον φασισμό ( και τον νεοφασισμό που έβλεπε να γεννιέται κάτω από το ελκυστικό περιτύλιγμα του καταναλωτισμού και της ευμάρειας). Δε δίστασε όμως να εναντιωθεί και στο ΚΚ Ιταλίας καταγγέλλοντας το δογματισμό του αλλά και τη βίαιη πλευρά του.

Ήταν καθολικός, αλλά έχοντας κατανοήσει το βαθύτερο νόημα της χριστιανικής διδασκαλίας,  αντιτάχθηκε με σφοδρότητα στην παπική εξουσία.

Ήταν ανοιχτά  ομοφυλόφιλος αλλά αντιστεκόταν στη γκετοποίηση των ομοφυλοφίλων.

Ήταν Ιταλός ως το μεδούλι, αλλά η θεματολογία των δημιουργιών του έχουν μια οικουμενικότητα, που ελάχιστοι μεταπολεμικοί καλλιτέχνες έχουν προσεγγίσει.

Ήταν μορφωμένος , καλλιτέχνης, πασίγνωστος, εν τούτοις ένιωθε ότι άνετα μέσα στις borgate της Ρώμης, στα ragazzi di vita, στο υποπρολεταριάτο που είχε δημιουργηθεί μετά την πτώση του φασισμού και την καταστροφή της Ιταλίας. Απόρροια των συγκρούσεών του, ο ανελέητος πόλεμος που για δεκαετίες εξαπέλυε εναντίον του η κοσμική και εκκλησιαστική εξουσία με μηνύσεις , δίκες , βίαιες επιθέσεις, προσβολές, στημένες κατηγορίες; τα πισώπλατα μαχαιρώματα των συντρόφων του; ο αποκλεισμός του από τους καλλιτεχνικούς κύκλους. ‘Ηταν ένας εναντίον όλων, με ελάχιστους συνοδοιπόρους. Και ο βίαιος θάνατός του ίσως ήταν το τελευταίο κεφάλαιο ενός αδυσώπητου κυνηγητού που διήρκησε πάνω από 20 χρόνια.

Αν και ήταν μόλις 53 χρονών όταν έχασε τη ζωή του, άφησε ένα σημαντικότατο έργο σε ποιήματα, δοκίμια, μυθιστορήματα, νουβέλες, θεατρικά έργα και κυρίως ταινίες. Οι δημιουργίες του απηχούν εντιμότατα τις ιδέες , την κοσμοθεωρία του, την οπτική του πάνω στη σύγχρονη κοινωνική, οικονομική, πολιτική πραγματικότητα. Κανείς δεν απεικόνισε με τον τρόπο που αυτός το έκανε τη ζωή του υποπρολεταριάτου, την επέλαση του καταναλωτισμού και τη μόλυνση από αυτόν των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων που έκαναν σκοπό της ζωής τους ένα αμάξι, ένα σπιτάκι μακριά από τις υποβαθμισμένες περιοχές των μεγάλων αστικών κέντρων, μια τηλεόραση. Κανείς δε μίλησε με τρόπο πιο εύγλωττο για την αλλοτρίωση και την απόγνωση. Ανατέμνει τους αρχαιοελληνικούς μύθους της Μήδειας (του χρωστάμε τη μοναδική κινηματογραφική εμφάνιση της Μαρίας Κάλλας), και του Οιδίποδα για να τονίσει το αρχετυπικό τους στοιχείο και να το συγκεράσει με την προσωπική του ιστορία αλλά και την ιστορία της χώρας του. Γυρίζει την ωραιότερη (κατά τη γνώμη μου) θρησκευτική ταινία (Το <Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο>); Ασπρόμαυρο, λιτό, πένθιμο, σε απόλυτη αντιδιαστολή με τις δημιουργίες α λα Σεσίλ Μπ. Ντε Μιλλ και τις λεγόμενες ταινίες <χλαμύδας> της εποχής. Και βέβαια κανείς δεν έδειξε με τη δική του ωμότητα την ουσία του φασισμού, τη βαρβαρότητά του όπου το σώμα γίνεται αντικείμενο κατανάλωσης, υποταγής, και εν τέλει βίαιης καταστροφής. 
Το <Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα> είναι ένα προκλητικό ταξίδι στην κόλαση των πιο σκοτεινών πλευρών  της ίδιας μας της ύπαρξης, εκεί όπου βρίσκεται καλοκρυμμένο ό,τι χειρότερο έχουμε μέσα μας, μια προφητική απεικόνιση του μέλλοντός μας, αυτού που μπορεί και να έχουμε αρχίσει να ζούμε.  Εικόνες απίστευτης σκληρότητας, εντελώς απογυμνωμένες από οποιαδήποτε απόπειρα ωραιοποίησης ( θα ανοίξω εδώ μια παρένθεση για να αναφέρω ότι αυτή η συγκλονιστική – και αυστηρώς ακατάλληλη ταινία- δεν έχει προβληθεί ΠΟΤΕ ολόκληρη από την ελληνική τηλεόραση. Αρκετά χρόνια πριν, στο ξεκίνημα σχεδόν της ιδιωτικής τηλεόρασης στη χώρα μας, είχε ξεκινήσει μια μεταμεσονύχτια προβολή της, για να διακοπεί περίπου 20 λεπτά μετά την έναρξή της έπειτα από εισαγγελική παρέμβαση).  

Τόσο οι ταινίες, όσο και τα κείμενα του Παζολίνι ήταν γεμάτα άγρια ομορφιά,  ρήξεις με ιδεολογίες αλλά και αισθητικές αντιλήψεις ξεπερασμένες,  πολιτικές τοποθετήσεις αλλά και έντονα προφητικές. Είχε προβλέψει το συντηρητισμό και εν τέλει τον  εκφασισμό της κοινωνίας που θα βρει γόνιμο έδαφος στον υπερκαταναλωτισμό , την πολιτική -νοούμενη ως μπίζνα για τους καπάτσους (είχε δει από τότε τη μπερλουσκονοποίηση της πολιτικής ζωής της χώρας του). Ο Παζολίνι δε συμμεριζόταν τον ενθουσιασμό που επικρατούσε στις μεταπολεμικές δυτικές κοινωνίες κυρίως λόγω της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξής. Αντίθετα, αποστρεφόταν την αστικοποίηση και όσα αυτή θα έφερνε.

Αρκετές φορές έχω αναρωτηθεί ποια θα ήταν η θέση του για τα κοσμοϊστορικά γεγονότα που συνέβησαν από το 1975 (χρονιά που δολοφονήθηκε) και μετά. Και κυρίως τι θα έλεγε για τη σημερινή εικόνα του κόσμου. Δε μπορούμε να ξέρουμε. Αυτό που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι υπήρξε μια μοναδική περίπτωση δημιουργού και μια εξαιρετικά σπάνια περίπτωση ανθρώπου όπου ο τρόπος ζωής του ταυτιζόταν με την ιδεολογία του χωρίς να υποκρίνεται ότι είναι κάτι διαφορετικό, χωρίς να προσπαθεί να γίνει αρεστός σε διάφορους σύγχρονους <διανοούμενους> που χαριεντίζονται με την πολιτική και δημοσιογραφική εξουσία μπας και τσιμπήσουν καμιά επιχορήγηση για τα μαγαζάκια τους και ανοίγουν το στόμα τους να διαμαρτυρηθούν μόνο όταν κλείσει η κάνουλα του ρευστού, ενώ σωπαίνουν ανενδοίαστα μπροστά στα υπόλοιπα. Υπάρχουν τα γουρούνια, υπάρχουν και τα μαργαριτάρια. Και ο Πιερ Πάολο (που με το δυισμό του ονόματός του έζησε), είναι από τα πιο λαμπερά μαργαριτάρια.
 

Α.Ε.